در مورد آثار ملی ثبت شده چه می دانید؟
آثار ملی ایران مجموعه‌ای از آثار تاریخی ایران است که به سبب قانون حفظ آثار ملی مصوبه ۱۳۰۹ مجلس شورای ملی به‌طور رسمی ثبت شده‌اند. طبق این قانون «کلیه آثار صنعتی و ابنیه و اماکنی که تا اختتام دوره سلسله زندیه در مملکت ایران احداث شده، اعم از منقول و غیرمنقول، با رعایت ماده سه این قانون می‌توان جزء آثار ملی ایران محسوب داشت و در تحت حفاظت و نظارت دولت می‌باشد.» پس از ۲۵ سال، در تاریخ ۱۱ بهمن ۱۳۳۴ با ثبت کاخ گلستان، ممنوعیت ثبت آثار مربوط به قاجاریه و پس از آن عملاً برداشته شد. فهرستی رسمی از این آثار با نام «فهرست آثار ملی ایران» منتشر شده‌است.
فرایند ثبت در فهرست آثار ملی پنج مرحله دارد، یک اثر باید دارای حداقل یکی از چند مشخصه اصلی باشد:
- الف) اثر نشان دهنده مقطعی از تاریخ ملی یا بین‌المللی با بار غنی فرهنگی و تاریخی باشد.
- ب) اثر متعلق یا در ارتباط با شخصیت‌های برجسته تاریخ کشور یا نشان‌گر گوشه‌ای از زندگی، فعالیت یا آثار آنان باشد.
- پ) اثر در سطح ملی یا بین‌المللی شاخص یک مبدأ تاریخی یا نقطه عطف در تاریخ انسان یا دست ساخته‌های او یا حرکتی تاریخی باشد.
- ت) اثر در سطح ملی یا بین‌المللی حاوی اطلاعات جامعی از تاریخ و معارف انسانی، فرهنگ و تمدن بشری تاریخ علوم و فنون هنرها باشد یا نقش تعیین‌کننده ایی را در این زمینه ایفا کند.
- ث) اثر نزد عامه مردم و عرف مورد احترام یا توجه خاص باشد.
طبق قانون تشکیل سازمان میراث فرهنگی مصوب سال ۱۳۶۷ و قانون مجازات اسلامی ایران در خصوص آثار تاریخی، وظیفه تشخیص آثاری که قابلیت حفظ و نگهداری و ثبت در فهرست آثار ملی کشور را دارا هستند بر عهده سازمان میراث فرهنگی است. بند ششم از مادهٔ سوم قانون اساسنامه سازمان میراث فرهنگی کشور مصوب سال ۱۳۶۷ در خصوص شرح وظایف این سازمان به صراحت می‌گوید «ثبت آثار ارزشمند منقول و غیرمنقول فرهنگی-تاریخی کشور در فهرست آثار ملی و فهرست‌های ذی‌ربط» از جمله وظایف این سازمان است.
آثار ملی ثبت شده ایران
در ایران بسیاری از آثار تاریخی و فرهنگی وجود دارند که به عنوان آثار ملی ایران و یا آثار جهانی ثبت شده‌اند. این آثار شامل بناهای تاریخی، مساجد، کاخ‌ها، باغ‌ها و موزه‌ها می‌شوند. در زیر چند مورد از این آثار ملی ایران را ذکر می‌کنیم:
میراث جهانی ثبت‌شده کشور ایران
میراث جهانی یونسکو نام عهدنامه‌ای بین‌المللی است که در تاریخ ۱۶ نوامبر ۱۹۷۲ میلادی به تصویب کنفرانس عمومی یونسکو رسید. موضوع آن حفظ آثار تاریخی، طبیعی وفرهنگی بشر است که اهمیت جهانی دارد و متعلق به تمام انسان‌های زمین، فارغ از نژاد، مذهب و ملیت خاص می‌باشد. بر پایه این کنوانسیون، کشورهای عضو یونسکو می‌توانند آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی کشور خود را نامزد ثبت به عنوان میراث جهانی کنند. حفاظت از این آثار پس از ثبت ضمن باقی‌ماندن در حیطه حاکمیت کشور مربوط، به عهده تمام کشورهای عضو خواهد بود. مکان‌های میراث جهانی ثبت‌شده در یونسکو، مکان‌هایی مانند جنگل، کوه، آبگیر، صحرا، بقعه، ساختمان، مجموعه و یا شهر است.
کشور ایران سه سال پس از تصویب کنفرانس عمومی یونسکو در ۲۶ فوریه ۱۹۷۵ به کنوانسیون میراث جهانی یونسکو پیوست و با ثبت ۲۵ اثر فرهنگی (ملموس) و ۲ اثر طبیعی، در رتبه نهم فهرست میراث جهانی یونسکو (تا تیر ماه ۱۳۹۸) قرار دارد.
در بخش میراث فرهنگی ملموس و ناملموس بر گسترش اجرای مفاد کنوانسیون‌های حفظ میراث فرهنگی ملموس و ناملموس، اجرای برنامه‌های بین‌المللی حفاظت و مرمت آثار فرهنگی و اقدام‌های بازدارنده به منظور جلوگیری از تخریب آثار تاریخی در شرایط بحرانی و دوران منازعات داخلی و منطقه‌ای تأکید شده است. با توجه به پیشینه تاریخی ایران و آثار تاریخی گسترده و چشم‌انداز‌های طبیعی استثنایی و فرهنگ شفاهی غنی در این سرزمین، آگاه‌سازی عمومی، به‌ویژه آموزش جوانان در زمینه آشنایی با مفاهیم و مسائل مربوط به حفظ میراث فرهنگی از اهمیت زیادی برخوردار است.
آثار ثبت شده ایران در فهرست میراث جهانی (میراث فرهنگی ملموس) یونسکو:
۱ـ چغازنبیل، شوش (۱۹۷۹)
۲ـ میدان امام اصفهان (۱۹۷۹)
۳ـ تخت جمشید، فارس (۱۹۷۹)
۴ـ تخت سلیمان، تکاب (۲۰۰۳)
۵ـ بم و چشم‌انداز تاریخی آن، کرمان (۲۰۰۷/ ۲۰۰۴)
۶ـ پاسارگاد، فارس (۲۰۰۴)
۷ـ سلطانیه، زنجان (۲۰۰۵)
۸ـ بیستون، کرمانشاه (۲۰۰۶)
۹ـ مجموعه آثار رهبانی ارامنه ایران (۲۰۰۸)
۱۰ـ سازه‌های تاریخی ـ آبی شوشتر (۲۰۰۹)
۱۱ـ مجموعه بازار تاریخی تبریز (۲۰۱۰)
۱۲ـ بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی (۲۰۱۱)
۱۳ـ ۹ باغ ایرانی: اکبریه بیرجند، فین کاشان، شاهزاده ماهان، ارم شیراز، عباس‌آباد بهشهر، چهلستون اصفهان، دولت‌آباد یزد، پاسارگاد شیراز ، پهلوان‌پور یزد (۲۰۱۱)
۱۴ـ گنبد قابوس، استان گلستان (۲۰۱۲)
۱۵ـ مسجد جامع اصفهان (۲۰۱۲)
۱۶ـ کاخ گلستان، تهران (۲۰۱۳)
۱۷- شهر سوخته استان سیستان و بلوچستان (۲۰۱۴)
۱۸- چشم‌انداز فرهنگی میمند (۲۰۱۵)
۱۹- محوطه باستانی شوش (۲۰۱۵)
۲۰ – ۱۱ قنات ایرانی (۲۰۱۶)
۲۱- دشت لوت (۲۰۱۶) : میراث طبیعی یونسکو
۲۲ – شهر تاریخی یزد (۲۰۱۷)
۲۳ – چشم انداز باستان شناسی ساسانی منطقه فارس (۲۰۱۸)
۲۴ – جنگل‌های هیرکانی (۲۰۱۹) : میراث طبیعی یونسکو
۲۵ – راه آهن سراسری ایران (۲۰۲۱)
۲۶ – منظر فرهنگی هورامان/ اورامانات (۲۰۲۱)
۲۷ – ۵۴ کاروانسرای ایران
آثارثبت‌شده ایران در فهرست میراث فرهنگی معنوی (ناملموس) یونسکو:
– نوغانداری و ابریشم‌بافی مشترک با افغانستان، آذربایجان، ترکیه، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان (۱۴۰۱)
– ترکمن‌دوزی مشترک با ترکمنستان(۱۴۰۱)
– یلدا/ شب چله مشترک با افغانستان (۱۴۰۱)
– هنر ساختن و نواختن عود(۱۴۰۱)
– برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی در ایران – در قالب اقدامات پاسدارانه خوب؛ مثال زدنی (۱۴۰۰)
– آیین زیارت تادئوس (۲۰۲۰)
– هنر نگارگری (۲۰۲۰)
– مهارت سنتی ساختن و نواختن دوتار (۲۰۱۹)
– هنر ساختن و نواختن کمانچه (۲۰۱۷)
– چوگان، بازی سوار بر اسب همراه با روایت‌گری و موسیقی (۲۰۱۷)
– هنر پخت نان لواش (۲۰۱۶)
– نوروز (۲۰۱۶)
– ردیف‌های موسیقی ایرانی (۲۰۰۹)
– هنر نمایشی- آئینی تعزیه (۲۰۱۰)
– مهارت فرشبافی فارس (۲۰۱۰)
– موسیقی بخشی‌‌های خراسان (۲۰۱۰)
– آئین پهلوانی و زورخانه‌ای (۲۰۱۰)
– مهارت فرشبافی کاشان (۲۰۱۰)
– آیین نقالی (قصه‌‌گویی اجرایی ایرانی) (۲۰۱۱)
– دانش سنتی لنج‌‌سازی و دریانوردی در خلیج فارس (۲۰۱۱)
– مراسم قالی‌شویان در مشهد اردهال کاشان (۲۰۱۲)
علاقه‌مندان همچنین می‌توانند برای مطالعه بیشتر در خصوص «میراث جهانی» ایران در فهرست مربوطه (یونسکو)، به نشانی زیر مراجعه کنند:
